SUKU KAUM TEMUAN

TEMUAN:

Suku Temuan Belandas merupakan orang asli dari puak melayu proto yang terdapat di Pahang, Selangor ,Negeri Sembilan dan Johor.

Suku Temuan merupakan suku keempat terbesar di dalam hierarki kaum Orang Asli di mana jumlah mereka adalah seramai kira-kira 10,000 orang di semenanjung Malaysia. Mereka mengamalkan adat resam yang menyamai orang Melayu.

Contoh Bahasa Orang Asli Suku Kaum Temuan :

• Saya = Akuk
• Kau = Ajih/Ong
• Kamu = Higun
• Makcik = Inak
• Pakcik = Mamak
• Buruk = Barak / Nyap Elok / Nyahat
• Tak = Nyap
• Tiada = Hap
• Arak = Engkem/Aii/Sukuk
• Mee Jalung = Hokieen Mee
• Pantim = Daging kera salai

Lagenda Temuan: Mamak dan Inak Bungsuk adalah penyambung zuriat untuk semua kaum Temuan setelah peristiwa "Banjir Besar" beribu-ribu tahun dahulu."Banjir Besar" berlaku kerana pada masa dulu Orang Temuan suka membuat "Celau" iaitu perkara-perkara yang terlarang dan menyebabkan Muyang dan Tuhan murka kepada mereka. Gunung Raja merupakan tempat kelahiran kaum Temuan.Gunung Raja terletak di antara sempadan negeri Selangor dan Pahang. Terdapat Orang Halus yang mendiami Gunung Raja.

Hantu seburu( a.k.a bigfoot ) telah wujud pada Zaman Mamak dan Inak Bungsuk. Hantu Seburu ini adalah sebenarnya orang Asli Temuan yang menuntut salah ilmu iaitu "Ilmu Hitam" yang menyebabkan bentuk fizikalnya berbulu sonsang dan tidak bole memahami dan berkomunikasi dalam bahasa Manusia lagi. Orang Asli Temuan percaya yang bila seseorang terjumpa Hantu Seburu ini, orang itu akan terus demam dan mati sejam kemudian.Mamak Bungsuk pernah berpesan kepada cucu-cicitnya janganlah menuntut ilmu yang akan membawa padah kepada diri sendiri dan juga orang lain.

Orang Asli Temuan juga pandai dalam bidang perubatan tradisional. Ramai juga orang dari bandar yang menggunakan perkhidmatan daripada Orang Asli untuk mengubati penyakit dan juga masalah-masalah mereka. Antara penyakit yang boleh di ubati oleh bomoh Orang Asli Temuan ialah demam panas, cirit-birit, darah beku, penyakit pinggang dan lain-lain lagi.

Ramai juga orang dari bandar yang mengunakan khidmat "Minyak Pengasih" daripada bomoh Orang Asli ."Minyak Pengasih" ini merupakan jualan yang terlaris dan nombor satu dalam perkhidmatan dari bomoh Orang Asli . Kegunaan minyak ini adalah untuk mengembalikan orang yang tersayang kepada pangkuan anda.

Ramai pelanggan yang menggunakan khidmat bomoh Orang Asli Temuan amat berpuas hati dengan perkhidmatan yang diberikan. Oleh sebab itu tidak hairanlah lagi jikalu ada orang menyatakan bahawa bomoh orang Asli adah berada di kedudukan nombor satu dalam industri perubatan tradisional Malaysia.

Kandungan Adat

Bahagian ini hanya menekankan kepada beberapa fasal adapt yang masih menjadi amalan utama masyarakat Temuan Adat Mempatih.

1.      Sistem keketuaan dan kepimpinan

Sistem keketuaan dan kepimpinan dalam Adat Mempatih berpaksikan kepada Lembaga Adat. Perbilangan adat di bawah menerangkan peranan setiap Ahli Lembaga Adat di dalam sebuah kampung :

            Adat tak lapok dihujan, tak lekang dipanas

            Dicabut layu, diubah matik

            Biar matik anak, jangan matik adat

            Luak berpenghuluk, Alam beraja

            Bukit-bukau berBatin, Bulat suku kerana waris

            Bulat waris kerna Lemago, Bulat Lemago kerna Batin

            Batin bertampok adat, Jenang melingkongi adat

            Menteri mendatar adat, Jekerah beranak buah

            Panglima kuda pelejang, anjing pemburu, sampan pelayar

            Disruh pergi, dipangil datang, Uruh-arah di Jekerah

Sistem pentadbiran kampung bagi masyarakat Temuan ditunjukkan dalam rajah di bawah :-

Lembaga Adat	Peranan Dalam Kampung
BATIN	Batin adalah ketua adat dalam sebuah kampung. Batin menjaga kepentingan dan kebajikan anak buahnya. Perbilangan adat di bawah menunjukkan peranan batin sebagai seorang ketua adat dalam sebuah kampung. Batin bertampok adat Bergajah tunggal Biar matik enek jangan adat Maksud : Maksudnya, Batin yang membuat keputusan setelah sesuatu perbicaraan selesai iaitu sama ada satu ataupun tidak bagi sesuautu keputusan yang telah dibuat ataupun ditarik balik (jika tersilap). Batin hanya menghukum Lembaganya sahaja. Batin mempunyai Lembaga dan Waris atau Telapak. Pusaka Batin diturunkan kepada ‘Perut Ibu’ yang berketurunan Waris Pusaka sesuatu Undang Luak (contohnya Jelebu). Perut Ibu ialah Telapak Batin yang dikenali sebagai Ibu Sako. Anak lelakinya dipanggil Waris Sako. Nilai hukuman : 1 bahara – RM14 4 bahara – RM48
Mangku	Mangku berperanan sebagai pemangku ketika ketiadaan Batin. Mangku boleh menangguhkan keputusan sementara menunggu Batin pulang nilai adat Mangku sama dengan adat Batin. Di Parit Gong, pusaka Mangku telah diberikan kepada waris yang tua dan tidak boleh diambil balik kecuali warisnya menyerahkan semula. Upacara pelantikan adalah sama seperti pelantikan Batin. Nilai hukuman : 1 bahara – RM14 4 bahara -  RM48
Jenang	Jenang pula melingkongi adat Biar matik anak jangan matik adat Jenang berperanan sebagai pelincung adat. Beliau memastikan adat cukup dan memenuhi syarat yang telah ditetapkan. Jika terpaksa, Jenang akan mempertahankan adat daripada anak. Tugas Jenang sentiasa mengingatkan Jekerah supaya anak buah beradat. Upacara pelantikan Jenang sama seperti pelantikan Batin. Nilai adat Jenang ialah RM7.30.
Menteri	Menteri pula mendatar adat Luk kayu dipaluk, kayu dipaluk jangan patah Ular dipaluk jangan matik Rumput dipaluk jangan layuk Tanah dipaluk jangan lemang Rambut ditarik jangan putus Tepung jangan berselerak Cincang jangan lumat Bakar jangan hangus Menteri bertindak sebagai penasihat. Beliau tidak boleh menyokong mana-mana pihak sama ada Lembaga ataupun anak buah. Beradat datar bermaksud jika Batin menghukum anak buah terlalu berat, Menteri berhak menegur. Tugasnya menjaga kedua-dua belah pihak. Upacara pelantikan adalah sama dengan Batin. Nilai adat Menteri ialah RM7.30.
Jekerah	Jekerah pula beranak buah Menjaga waris, menyangkar Ibuk Pagi membuka, petang menutup Berkata dua Jekerah berperanan menjaga waris atau perut. Beliau boleh menegur ibu-ibu jika anak-anak mereka berkelakuan tidak baik dan tidak beropan santun. Beliau hendaklah sentiasa mengambil tahu tentang hal-ehwal anak-anak buah. Beliau boleh menarik balik hukuman jika tersilap. Nilai adat Jekerah : RM7.30
Penglima-penglima	Kuda pelejang, anjing pemburu Sampan pelayar, disuruh pergi Dipangil datang, uruh-arah di Jekerah Panglima merupakan orang suruhan Jekerah. Panglima juga bertindak sebagai pembantu (Jekerah) bagi memudahkan tugas-tugas Jekerah. Selain Waris Sako, gelaran Panglima juga diberikan kepada Orang Semenda. Ia bertujuan untuk mendidik anak-anak supaya sentiasa beradat dan bersopan santun di samping menjaga kebajikan dan kemajuan keluarganya. Panglima ini juga boleh dilantik dari kalangan orang-orang yang berjasa kepada kampung tersebut. Panglima hanya boleh menghukum dalam warisnya sahaja. Nilai adat Penglima RM0.30 (satu kopiah) – RM0.90 (tiga kopiah). Upacara pelantikan orang luar melalui upacara kedim (atau masuk suku) tetapi tidak perlu memakai pakaiana serba hitam. Jika Orang Semenda, gelaran Panglima siberikan semasa berkahwin.

Pemilihan Calon Batin

Waris Sako mestilah tidak menganut apa-apa agama atau lain-lain kepercayaan dan masih berpegang kuat kepada adat. Perkara ini adalah amat penting sekali dalam mewarisi Pesako Batin. Perkara kedua ialah Waris Sako tidak boleh menjadi ‘Pak Sanggup’ ataupun ‘Cina Butak’ ataupun dipanggil ‘Menyandar Lemang Hangat Orang’. Maksudnya, dia sanggup menjadi ayah kepada anak luar nikah ketika masih dalam kandungan ibu.

Waris Sako harus mempuyai semangat atau berjiwa pemimpin. Misalnya sanggup mempertahankan adat apabila bertembung masalah keluarga seperti dalam perbilangan adat “Biar matik adat, jangan matik anak”, Waris Sako juga mesti mempunyai perwatakan yang baik, bersopan dan berbudi bahasa tetapi tegas.

Upacara Pertabalan Batin

Ibu Sako akan berarak bersama anaknya yang berpakaian serba hitam dan berpayung hitam sambil mengendongkan lambang kebesaran Batin iaitu Sirih Sebujam berserta duit RM14, sebilah keris, dita (tanjak) serta sebuah boko menuju Balai Adat diiringi denga tiga das tembakan senapang atau meriam. Tepat waktu tengah hari, upacara pelantikan pun bermula. Jenang menabur meras tumbuk (tepung tawar) di sekitar Balai Adat dan diasapkan dengan kemitan tujuh kali, kemudian menyarungkan dita di kepala dan menyelitkan keris di pinggang Batin sambil melafazkan :-

            Cap disandang, tuah dijunjung

            Kecik bernamak, besar bergelar

            Batin gelaran ong

Setelah selesai upacara pelantikan, makan beradat dimulakan dengan hidangan “Nasi Boko” iaitu nasi pulut kuning, ayam panggang, ketupat tujuh biji dan telur ayam tujuh biji. Ibu Sako merupakan orang yang pertama menyembah Batin sebanyak tiga kali kemudian diikuti Anak Buah Pusaka yang lain, seterusnya oleh anak-anak buah dalam dan luar kampung. Bermula dari saat itu, Batin diberi kuasa oleh Ibu Sako untuk membuat keputusan seperti dinyatakan dalam perbilangan adat yang berbunyi :

            Dimanak bumi dipijak, di situ langit dijunjung

            Adat Tuhak harus dipakai

Perbilangan ini bermaksud seluruh anak-anak buah mesti mematuhi adat dan pantang larang. Jika melanggar pantang larang, mereka akandihukum atau didenda mengikut kesalahan yang dilakukan. Nilai hukuman ialah satu bahara (RM14) atau empat bahara (RM48).

Cara pelantikan bagi Mangku, Jenang, Menteri dan Jekerah adalh sama seperti pelantikan Batin. Terdapat sediki perbezaan untuk pelantikan penglima-penglima di masa semasa pelantikan penglima-penglima tidak perlu memakai pakaian serba hitam.

 

Harta boleh dibahagikan kepada 4 kategori iaitu :-

i.                    Harta Dapatan – harta dapatan ditnggalkan. Maksudnya, harta yang diperolehi daripada pemberian atau warisan ibu bapa si isteri tidak boleh diambil oleh suami dan begitu sebaliknya. Contohnya, apabila pasangan suami isteri bercerai sama ada cerai hidup atau cerai mati, segala harta seperti rumah, dusun dan harta-harta lain kepunyaan isteri tidak boleh diambil oleh bekas suami. Begitu juga dengan dusun bekas bapa mertua walaupun si suami telah menjaga dan bersama-sama menanam di dusun tersebut tetapi dia tiada berhak ke atas dusun tersebut dan tak boleh dituntut oleh waris bekas suami.

ii.                  Harta Bawaan – harta bawaan dikembalikan maksudnya harta yang dimiliki oleh si suami sebelum dia berkahwin lagi. Contoh, sebelum berkahwin si suami ada membawa keris atau kereta atau lain-lain harta. Apabila bercerai, bekas isteri atau keluarga bekas isteri tidak boleh menuntut harta tersebut. Harta tersebut milik suami dan sekiranya si suami meningal dunia, harta tersebut perlu dipulangkan lepada warisnya. Begitu juga dengan harta pusaka suami kerana harta tersebut milik suami dan keluarganya.

iii.                Harta Pemberian – harta perberian diakui (semasa hidup). Ia selalunya melibatkan pemberian harta kepada anak angkat. Syarat utama di dalam harta pemberian ialah semasa memberi harta, si pemberi masih hidup dan mempunyai saksi atau wsiat secara bertulis menyatakan harta tersebut telah diberikan kepada anak angkat atau orang tertentu. Contohnya, suami memberikan hartanya kepada anak angkat, anak tiri atau kawan-kawan semasa dia (suami) masih hidup. Apabila dia mati, isteri atau anaknya tidak boleh mempertikai hak harta tersebut atau menuntutnya.

iv.                Harta Carian – harta carian dibahagikan, sudah dibahagikan diagihkan. Ungkapan selepas menjadi suami isteri, harta carian pun bermula bermaksud, harta carian perlu diberikan sama rata antara suami dan isteri dan harta tersebut akan diagihkan kepada anak-anak (diberi kepada anak-anak). Contohnya, sebuah ladang kelapa sawit yang diusahakan oleh pasangan suami isteri setelah mereka berkahwin. Suatu aru nanti kebun tersebut akan diberikan atau diwariskan kepada anak-anak. Harta tersebut dibuat sendiri oleh pasangan suami isteri dan bukannya diwarisi dari turun temurun. Sekiranya berlaku perceraian harta tersebut akan dibahagikan sama rata.

Harta yang tidak boleh diambil oleh suami :-

a.       Rumah                 }          harta orang perempuan

b.      Pinggan mangkuk }

Harta yang tidak boleh diambil oleh isteri

a.       Lembing       }          harta orang lelaki

b.      Keris